Dag Ann,

Dag Ann,

je hebt een passie voor taal. Ik hou van gepassioneerde mensen. Ik luister graag naar gepassioneerde mensen die over hun passie praten. Maar nu wil ik dus vraagtekens plaatsen bij een randgegeven van jouw passie: het aanleren van Latijn aan een grote groep leerlingen tijdens het secundair onderwijs.
Vraagtekens bij een passie wekken altijd oppositie en defensieve reacties op, maar laat ons elkaar vooral goed begrijpen.

We leven in een wereld waarin steeds meer waardevolle kennis en vaardigheden voorhanden zijn, zowel technische en wetenschappelijke als humane en culturele. Onze jaren tussen 12 en 18 jaar oud zijn daarin cruciaal. Ik kwam altijd tijd te tekort. Na school zat ik in 2 sportclubs, schreef ik gedichten en kortverhalen, volgde theaterlessen, stond in het jeugdwerk,… Er ging geen workshop voorbij in het cultureel centrum of ik was erbij.
En dus is mijn punt: valt het wel te verantwoorden dat onze sterkste (theorie-)leerlingen ongeveer 1000 uren vorming van die zeer belangrijke periode investeren in een specifieke vaardigheid als het leren lezen van Latijnse teksten? Want dat is nogal altijd de norm: de sterkere leerlingen doen Latijn. Omdat ze het kunnen. Een keuze voor een eerste middelbaar met 5 uur extra STEM-vakken in plaats van Latijn is er helaas nog niet.

Is dat specifiek leren lezen van Latijnse teksten nuttig? Dat kan. Ik zie twee mogelijkheden. Ofwel doe je het graag en ben je erdoor gepassioneerd. Dat is een persoonlijke, maar ontegensprekelijke en geldige reden. Een tweede mogelijkheid is dat je later theologie wil studeren of expert wil worden in bepaalde periodes uit de geschiedenis waarin Latijn de voertaal was. Dan is het zonder meer de studie-investering waard om de bronteksten in hun originele taal te kunnen lezen. Of als je carrière wil maken in het Vaticaan. Dan helpt het ook.

Maar wat mij telkens verwondert als mensen de studie van Latijn in de middelbare school verdedigen is dat het eigenlijk nooit om het Latijn zelf gaat. Het gaat altijd om vaardigheden die ze verworven hebben omwille van het Latijn. Taalanalyse bijvoorbeeld. Sowieso onontbeerlijk voor wie later talen wil gaan studeren. Latijn zonder taalanalyse is onmogelijk. Maar is taalanalyse zonder Latijn ook onmogelijk? Als je die specifieke Latijnse taal niet nodig hebt kan je die analyse ook verwerven in een taal waar je na het middelbaar wel nog gebruik van zal maken. Hetzelfde geldt voor het argument “je leert gemakkelijker andere talen”. Ik denk niet dat je 1000 uren vorming uitspaart in Frans, Engels en Duits omdat je eerst Latijn geleerd hebt.

Je argument over het logisch leren denken buiten het specifieke keurslijf van de wiskunde vind ik een hele mooie. Maar alweer: dat kan met zovele dingen. Ik hoor je denken “waarom dan niet met Latijn?”. Omdat je dat Latijn na je middelbaar zo goed als zeker nooit meer gaat gebruiken. Er zijn humane vakken als gedragspsychologie, logica, ethiek, filosofie waarin dat zelfde redeneervermogen ook voorkomt, en die je daarnaast ook erg versterken als mens in de samenleving.

In de derde alinea van je column kom je plots op dreef en volg ik je niet meer helemaal.

“Latijn is, ten tweede, ook een essentieel onderdeel van onze algemene vorming op cultuurhistorisch vlak.”
Als we dat even taalkundig analyseren dan denk ik dat het woord “essentieel” hier impliceert dat wie geen Latijn spreekt niet algemeen gevormd is op cultuurhistorisch vlak. Boud.

“ “Die periodes waarin Latijn de dominante taal was, zijn heel waardevolle periodes”, aldus Scheire in Hautekiet. Ze zijn méér dan zomaar waardevol:”
Alweer taalkundig vind ik het gek om het woord “zomaar” aan “waardevol” te koppelen. Ik vind “waardevol” een redelijk breed en dragend begrip. “Zomaar waardevol” klinkt heel gek voor mij.

“het zijn de periodes waarin de fundamenten van onze westerse beschaving werden gelegd.”
Ik zou de tweede “de” weglaten. Het zijn periodes waarin fundamenten van onze westerse beschaving gelegd zijn. Het lijkt mij, en ik trek alvast mijn kogelvrije vest aan, helaas typerend voor de tunnelvisie van de Latinist dat hij de Romeinen ziet als enige en zaligmakende grondleggers van onze cultuur. Er zijn ook de Babyloniërs, Mesopotamiërs, de Arabische cultuur, de Grieken, de middeleeuwen, het Katholicisme, de verlichting, de Franse revolutie, de Industriële revolutie, Napoleon, de koloniale tijd, de Wereldoorlogen en nog zoveel meer. Die moeten in ons secundair onderwijs allemaal passen in het vak “Geschiedenis”, dat zowaar minder lesuren krijgt dan Latijn.

“Door Caesar, Cicero en Horatius te lezen, heb ik een beter zicht op de wortels van onze cultuur gekregen dan wanneer ik geen Latijn had gedaan.”
Gelukkig zijn die teksten ook vertaald. Net als de Babylonische, Mesopotamische, Griekse, Arabische,… Natuurlijk is er een stuk nuanceverlies als je een vertaling leest, maar mijns inziens geen nuanceverlies dat 1000 uren vorming verantwoordt. 1000 uren waarin je nog zoveel meer oude teksten uit andere culturen had kunnen lezen.

Latijn zit al heel lang in ons onderwijs, en dat is historisch gezien ook logisch. Het was gedurende lange tijd de voertaal van de wetenschappelijke en culturele wereld. Wie dus zijn sterkere leerlingen wilde voorbereiden op het wetenschappelijke en culturele leven moest ze eerst Latijn leren.
De voertaal in de wetenschappen is nu het Engels. De voertaal in internationale betrekkingen en een groot deel van de cultuurwereld is dat ook. Vertaling van boeken zijn meestal eerst in het Engels beschikbaar. Wie zelfstudie en vorming zoekt op het internet zal dat in het overgrote deel van de gevallen ook in het Engels doen. Bereiden wij onze sterkere leerlingen voor op die wereld door een doorgedreven opleiding in de huidige internationale voertaal, zoals oorspronkelijk de reden was om het Latijn te doceren vanaf jonge leeftijd? Neen. Ze krijgen pas Engels vanaf het 2e middelbaar, en zelfs dan slechts 3 uurtjes per week tegenover 5 uur Latijn.

Ook al vind ik persoonlijk dat een studie Latijn logischer zou zijn in het hoger onderwijs dan in het secundair, ik wil iedereen graag de keuze laten. Een pleidooi om het Latijn als richting af te schaffen is dit dus niet. Wat op dit moment stoort is dat Latijn de aangeraden richting is voor de sterkere leerlingen in het eerste middelbaar. Ze kunnen andere vakken op minder tijd verwerken, en dus hebben ze 5 uur per week over. En om die te besteden hebben ze maar één keuze: Latijn.
Mocht er dus in het eerste middelbaar een sterke STEM-richting komen met 5 uur extra technische vakken, naast het Latijn, dan zou ik al heel tevreden zijn.